ΜΕΡΟΣ ΙΙ:
​ΜΑΥΡΕΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΕΣ

8. ΚΑΛΑΜΙΕΣ

Φτάσαμε επιτέλους στη θάλασσα, στο δέλτα του χειμάρρου, σε έναν κάποτε πλούσιο βιότοπο, όπως ήταν και η γειτονική Μπουρμπουλήθρα στις εκβολές του χειμάρρου Ξηριά. Οι μαρτυρίες μιλάνε για αφθονα ψάρια, χέλια, αχινούς, αχιβάδες, που οι ψαράδες πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία μάζευαν, αλλά και για καλάμια που τα παιδιά χρησιμοποιούσαν για να φτιάξουν φανάρια και χαρταετούς, τα οποία θυμόταν ακόμα και ο Giorgio de Chirico από την παιδική του ηλικία στο Βόλο. Γοητεύει η σκέψη ότι ο μυθικός "σουπερήρωας" Ιάσονας έχασε το σανδάλι στον Κραυσίδωνα (να ήταν άραγε αυτός στην πραγματικότητα ο αρχαίος Άναυρος;), αποδεικνύοντας και τότε την ορμή του νερού, η οποία μας γειώνει στην χθόνια υπόστασή μας.

Μαρτυρίες: Ευαγγελία Παλάση-Μαράνογλου, Πέτρος Μουκαντάσης, Χριστίνα Μητσοπούλου

Εκφωνήσεις: Ανθή Τσιρογιάννη

Πηγές: De Chirico, G. (1985). Αναμνήσεις από τη ζωή μου (E. Λαμπίδου - Βαρουξάκη), σ. 23. Αθήνα: Εκδ.Ύψιλον.
Picture
Ο Ιάσων μονοσάνδαλος, λεπτομέρεια από νωπογραφία στο εσωτερικό έπαυλης (Casa degli amorini dorati) στην Πομπηία, σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Νάπολης. Αρ. Καταλόγου 111436. Η λεπτομέρεια από τον ιστότοπο https://x.com/StephenJenkin/status/1830189509759193262

9. οι αλλοι μικρασιατεσ

​Περπατώντας στους δρόμους της γειτονιάς του Παλιού Λιμεναρχείου, τα σημάδια των πλημμυρών του 2023 είναι ακόμα εμφανή, καθώς και οι προσπάθειες «οχύρωσης» των σπιτιών από τους κατοίκους τους με τοιχία, επένδυση με αλουμίνια, κτλ. Η περιοχή μάλιστα έγινε γνωστή στο πανελλήνιο - αλλά ακόμα και στους υπόλοιπους Βολιώτες - λόγω της έκτασης της καταστροφής και της προβολής της πλημμυρισμένης περιοχής στα κανάλια. Η περιβαλλοντική υποβάθμιση - όπως και η από τα κάτω αντίσταση σε αυτή - έχει μια πολύ μακρύτερη ιστορία για τους απογόνους των φτωχότερων προσφύγων από τη Μικρά Ασία που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή: από την έλλειψη βασικών υποδομών ύδρευσης και ηλεκτροδότησης, ηχορύπανσης από το εμπορικό λιμάνι, την επαφή με το τοξικό σκραπ και ακόμα από τη γειτνίαση με βιοτεχνίες που έφτιαχναν ποντικοφάρμακα, ακόμα και "φουστοξίνη", θανατηφόρα ουσία που χρησιμοποίησαν οι Ναζί στους θαλάμους αερίων.

Μαρτυρίες: Ευαγγελία Παλάση-Μαράνογλου, Πέτρος Μουκαντάσης 

Εκφωνήσεις: Ανθή Τσιρογιάννη 

Πηγές: Bartholdy, J.L.S. (1993).Ταξιδιωτικές εντυπώσεις από την Ελλάδα, 1803-1804 (απόδ. Φ. Κονδύλης). Εκδόσεις Εκάτη.

Κονταξή, Α. (2004). Η εγκατάσταση και η ένταξη των Μικρασιατών προσφύγων στο Βόλο, στο Χ. Χαρίτος (επιμ.), Βόλος 1881-1995, Ο χώρος και οι άνθρωποι,  σ.173. Εκδόσεις Βόλος. 

Λεονάρδος, Ι.Α. (1992). Νεωτάτη της Θεσσαλίας Χωρογραφία (επιμ. Κ. Σπανός). Λάρισα: Εκδόσεις Θετταλός. 
Picture
Το λιμάνι του Βόλου. Στερεοσκοπική φωτογραφία (1903). Underwood, Elmer & Bert (Underwood & Underwood) Η.Π.Α., CC BY Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ)- Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ).

10. ΤΟιχοσ

Ίσως να περίμενε κανείς ότι οι παραθαλάσσιοι κάτοικοι του Βόλου θα είχαν καλύτερη τύχη στις πλημμύρες από άλλους πολίτες. Ωστόσο, η περίφραξη του εμπορικού λιμανιού σε ύψος πάνω από το επίπεδο της θάλασσας θα σήμαινε τελικά ότι αντί να οδηγηθεί το νερό της πλημμύρας προς τη θάλασσα, θα εγκλωβιζόταν στην παλιά φτωχογειτονιά των ψαράδων, λιμενεργατών και υπηρετριών της καλής κοινωνίας του Βόλου - αλλά και των σημερινών πολλών καρκινοπαθών από την πολυεπίπεδη ρύπανση. Την επόμενη χρονιά, τον Αύγουστο του 2024, το ξέβρασμα των νεκρών ψαριών από τη Λίμνη Κάρλα στον Παγασητικό υποδεικνύει ότι το φάντασμα του αδικοχαμένου νεκρού μιας δολοφονίας - σε αυτήν την περίπτωση του οικοσυστήματος - πάντα επιστρέφει. 

Μαρτυρίες: Πέτρος Μουκαντάσης

Εκφωνήσεις: Ανθή Τσιρογιάννη, Γεωργία Παβέλη, Αντώνης Πετράς

Πηγές: 
Picture
Φωτογραφία από τα μηχανήματα συλλογής και επεξεργασίας σκραπ στο λιμάνι του Βόλου. 8 Νοεμβρίου 2024. Αρχείο Γεωργίας Παβέλη.

11. Εκτροπη και εμπρησμος

​Οι «άδειοι» χώροι των πόλεων, οι χώροι όπου στήνονται χριστουγεννιάτικα παζάρια, δημιουργούνται κυκλικοί κόμβοι, στεγάζονται δημόσια κτίρια, πάρκα… συχνά κρύβουν ιστορίες, οι οποίες σχετίζονται με τη βία της κοινωνικής οριοθέτησης και της κατάληψης της γης. Σε έναν τέτοιο χώρο έχουμε εισέλθει. Από τη μια, διασχίζεται από τις γραμμές του τρένου, το οποίο ευθύνεται για την εκτροπή του Κραυσίδωνα, αλλά και τον διαχωρισμό της παλιάς πόλης από τη νέα. Από την άλλη, εδώ υπήρξε το Οθωμανικό τελωνείο, καθώς και ο στρατώνας του ελληνικού στρατού, πριν γίνει χώρος πρόσκαιρης εγκατάστασης Αρμενίων προσφύγων. Δεν υπάρχουν πια ίχνη από τα μικρομάγαζα των Μικρασιατών προσφύγων που οι Βολιώτες έκαψαν σε μια πρωτοφανή πράξη ρατσιστικής βίας απέναντι τους. 

Η μαύρη ριζοσπαστική παράδοση, με την έμφασή της στους ανθρώπους που ο κυρίαρχος πληθυσμός θα ήθελε να είναι είτε “πουθενά” ή κάπου “αλλού”, ίσως να αποτελεί το σημείο εκκίνησης για την απελευθέρωση και απομάκρυνση από ιδέες για τη γη που να βασίζονται, όχι στην περίφραξη, εμπορευματοποίηση, διάκριση, εκμετάλλευση, πειθαρχία, αλλά σε συνεργασία, φροντίδα, κοινωνική δικαιοσύνη.

Μαρτυρίες: Πέτρος Μουκαντάσης 

Εκφωνήσεις: Γεωργία Παβέλη, Ανθή Τσιρογιάννη, Πένυ Πασπάλη

Πηγές:
  • Φώτου, Χ. (2004). Οι Θεσσαλικοί σιδηρόδρομοι, στο Χ. Χαρίτος (επιμ.), Βόλος 1881-1995, Ο χώρος και οι άνθρωποι,  σ.93,94. Εκδόσεις Βόλος.   
  •  Χαστάογλου, Β. (2004). Η ίδρυση και η εξέλιξη της νέας πόλης του Βόλου τον 19ο αιώνα, στο Χ. Χαρίτος (επιμ.), Βόλος 1881-1995, Ο χώρος και οι άνθρωποι,  σ.52. Εκδόσεις Βόλος.       
  •   De Chirico, G. (1985). Αναμνήσεις από τη ζωή μου (E. Λαμπίδου - Βαρουξάκη), σ. 33. Αθήνα: Εκδ.Ύψιλον.
  • Κωνσταντάρας-Σταθαράς, Δ. (1994), Το χρονικό της Νέας Ιωνίας 1924-1994, σ. 273. Πολιτιστικός Οργανισμός Δήμου Νέας Ιωνίας Μαγνησίας. Εκδόσεις Ώρες-Νέα Ιωνία Μαγνησίας.
  • McKittrick, Katherine and Clyde Woods, επιμ. Black Geographies and the Politics of Place. Τορόντο: Between the Lines, 2007, σ.5.
Picture
Ο σιδηρόδρομος του Βόλου. Φωτογραφία Στ. Στουρνάρα. Αρχείο Δημοτικού Κέντρου Ιστορίας και Τεκμηρίωσης (ΔΗ.ΚΙ.), Βόλος.

12. Μαυροσ χειμαρροσ

Το να μιλάμε για έναν μαύρο χείμαρρο δεν είναι για να τον καταδικάσουμε, αλλά, αντίθετα, μέσα από τη μαύρη ριζοσπαστική θεωρία, να ακολουθήσουμε τα χνάρια των ευάλωτων πληθυσμών που μετεγκαταστάθηκαν σε αυτά τα ευάλωτα τοπία, καθώς και τα απομεινάρια προηγούμενων οικοσυστηματων και τρόπων συμβίωσης ανθρώπων -και μη- όντων. Μέσα από τις μνήμες και τις μαρτυρίες, μήπως μπορούμε να ανατρέψουμε τις κυρίαρχες ιδέες όσον αφορά την κατοίκηση στον κόσμο - την κτητικότητα, την εκμετάλλευση, την εμπορευματοποίηση, την εξάντληση και εξόρυξη των φυσικών  πόρων, ώστε να μπορούμε να φανταστούμε (το πρώτο βήμα!) ένα πιο βιώσιμο και συμπεριληπτικό μέλλον στη μεταδιλουβιανή εποχή.

Μαρτυρίες: Στάθης Χαλαστάρας

Εκφωνήσεις: Αντώνης Πετράς

Μουσικό κομμάτι: Διαμαντίνα Βραχλιώτη: BEartH II, Damnatio

Πηγές: McKittrick, Katherine and Clyde Woods, επιμ. Black Geographies and the Politics of Place. Τορόντο: Between the Lines, 2007, σ.6.
Picture
Λεζάντα φωτογραφίας: Ο χείμαρρος Κραυσίδωνας (πριν από το 2019). Αρχείο Στάθη Χαλαστάρα.
Λεζάντα εικόνας μπάνερ: Προσφυγικές σκηνές στην πλατεία Ρήγα Φεραίου (πιθανολογείται φωτογραφία του Κώστα Ζημέρη), 1922.