ΜΕΡΟΣ Ι:
​Oικολογιεσ της συμβιωσης και της διεκδικησης

1. Μπαχτσεδεσ

Ξεκινάμε τον περίπατο στο μεταλλικό γεφυράκι από το οποίο διαφαίνεται προς τα βόρειοανατολικά το Πήλιο. Λίγα μόνο δέντρα και αμυγδαλιές που ξεπετάγονται ανάμεσα στις πολυκατοικίες και κοντά στον περιφερειακό θυμίζουν τη βλάστηση, τους μπαχτσέδες και την αγροτική παραγωγή που περιγράφουν οι μαρτυρίες. Τα κτήματα, ως ιδιο-κτησίες, μετατρέπουν την παραποτάμια γη σε υπεραξία, αλλά ως ανοιχτά φυσικά πεδία προσφέρονται για την απορρόφηση του νερού, όταν έρχεται η πλημμύρα (που πάντα έρχεται στη Θεσσαλία, την πιο λιμναία και παραποτάμια επικράτεια της Ελλάδας), όπως και για βόλτα, όταν ανθίζουν τα άγρια λουλούδια. 

Mαρτυρίες: Παναγιώτα Μαλιοκάπη, Ξενοφών Καπλάνης, Χριστίνα Μητσοπούλου 

Μουσικό απόσπασμα: Διαμαντίνα Βραχλιώτη: BEartH II, Damnatio​
Picture
Στους μπαχτσέδες γύρω από τον Κραυσίδωνα, 1964. Αρχείο Κατερίνας Μαλιοκάπη.

2. Ο Καιροσ και τα σωματα

​Μπορούμε να επαν-ερμηνεύσουμε τα σώματα μας, αντί ως παθητικά θύματα της κλιματικής αλλαγής που έρχεται απ’ έξω από μας, ως αρχεία του κλίματος, ως σώματα που διαμορφώνουν και διαμορφώνονται από τον καιρό, και έτσι ως το μόνο σημείο εκκίνησης, να φανταστούμε διαφορετικά το μέλλον του κλίματος; Μπορούν οι αφηγήσεις από τις πλημμύρες του 1955 και του 2023 και τα λόγια θεωρητικών από τον χώρο των Περιβαλλοντικών Ανθρωπιστικών Επιστημών (Environmental Humanities) να μας βοηθήσουν να φανταστούμε μια πιο ικανή απόκριση στα κλιματικά φαινόμενα; Αντί να δαιμονοποιήσουμε τον χείμαρρο, όταν έρχεται η πλημμύρα, ως κάτι που θα μας «επιτεθεί» και να αγνοήσουμε -ή να καταπατήσουμε- την ύπαρξη του όλες τις υπόλοιπες μέρες, να συλλέγουμε προσεκτικά  τα τεκμήρια της συμβίωσης, ανθεκτικότητας, ευαλώτητας και αλληλεγγύης;

Μαρτυρίες: Παναγιώτα Μαλιοκάπη, Βαγγέλης Γαλανόπουλος, Ξενοφών Καπλάνης, Ευαγγελία Παλάση-Μαράνογλου, Πέτρος Μουκαντάσης, Κατερίνα Μαλιοκάπη

Εκφωνήσεις: Πένυ Πασπάλη, Χρήστος Ζήσης

Πηγές: Neimanis, Astrida & Loewen Walker, Rachel. (2013). “Weathering: Climate Change and the “Thick Time” of Transcorporeality.” Hypatia 29, σ. 561.
Picture
Μετά τις πλημμύρες, στις όχθες του Κραυσίδωνα. 27 Σεπτεμβρίου, 2024. Αρχείο Γεωργίας Παβέλη.

3. Το ποτAμι που μας χωρIζει, μας ενΩνει

PictureΚατασκευή Γέφυρας Κραυσίδωνα, γύρω στα 1930. Η φωτογραφία πιθανόν του Κ. Ζημέρη. Αρχείο Δημοτικού Κέντρου Ιστορίας και Τεκμηρίωσης (ΔΗ.ΚΙ.), Βόλος.
Στις όχθες του χειμάρρου μετεγκαταστάθηκαν πληθυσμοί εκτοπισμένοι μαζικά από τους πολέμους του 20 αιώνα (πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, πρόσφυγες από τον εμφύλιο): ευάλωτοι άνθρωποι σε ευάλωτα τοπία, τα οποία στη συνέχεια έγιναν κοινωνικά και πολιτικά ιεραρχημένα περιβάλλοντα, με τον χείμαρρο ως όριο. Παρότι για τους Βολιώτες, ο Κραυσίδωνας ήταν ένα σύνορο (ακόμα και checkpoint για τους αριστερούς του προσφυγικού «Συνοικισμού»), για τους παρόχθιους πληθυσμούς ο χείμαρρος ήταν η παραλία τους. Ήταν διασκέδαση, παρέες. Ήταν προσιτός πριν τσιμεντωθεί η κοίτη. Ήταν οι μουριές και οι μεταξοσκώληκες στις όχθες τους. Επιπλέον, σε πρωτοποριακό για την εποχή εκπαιδευτικό πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης (2000-2003) με τίτλο “Κραυσίδωνας - Το ποτάμι μας», ο χείμαρρος ως οικοσύστημα αποτέλεσε αφορμή για την υπέρβαση των γεωγραφικών και ταξικών διαφορών, ακόμα και μεταξύ Πηλίου και Βόλου, που εγγράφονται στο τοπίο.  

Μαρτυρίες: Κώστας Κεχαΐδης, Κατερίνα Μαλιοκάπη, Αργυρώ Μάμαλη-Κοπάνου, Παναγιώτα Μαλιοκάπη, Ξενοφών Καπλάνης
​
Εκφωνήσεις: Πένυ Πασπάλη, Αντώνης Πετράς 

Πηγές: Βογιατζής, Θ. Κ., (2012). Αυτά που πήρε ο άνεμος και σκόρπισε μακριά…, σ. 337, Ιδιωτική Έκδοση.

4. Γροθιεσ του συνοικισμου

​Δύσκολο να διασθανθεί κανείς σήμερα τη συμβολική και κοινωνική σημασία που είχε κάποτε η μικρή Πλατεία Εθνικής Αντίστασης, όπου μπορούμε να σταθούμε για λίγο στα παγκάκια. Όταν ο διαχωρισμός μεταξύ του προσφυγικού Συνοικισμού και του Βόλου ήταν ακόμα έντονος, το πέρασμα της γέφυρας προκαλούσε ένα αίσθημα ασφάλειας. Προς το τέλος της δεκαετίας του 1980, η πλατεία αυτή υπήρξε και τόπος συγκέντρωσης των τοπικών περιβαλλοντικών κινημάτων, όπως είναι οι “Φίλοι του Κραυσίδωνα”, στον αγώνα ενάντια στην επικάλυψη του χειμάρρου. Και εδώ, το 2017, ο Δήμος Βόλου ανέτρεψε την πεζοδρόμηση της οδού Καραμπατζάκη από τον τότε Δήμο Νέας Ιωνίας μέσω του ευρωπαϊκού προγράμματος “Life”, προς όφελος της αυτοκίνησης. Εκατό χρόνια νωρίτερα είχε γίνει η πρώτη εκτροπή του χειμάρρου για τις ανάγκες του τότε σύγχρονου μεταφορικού μέσου: του σιδηροδρόμου.

Μαρτυρίες: Βάσσα Παρασκευά, Ξενοφών Καπλάνης, Κώστας Κεχαΐδης, Βαγγέλης Γαλανόπουλος, Στάθης Χαλαστάρας
Εκφωνήσεις: Γεωργία Παβέλη
Πηγές: Δημόγλου, Αι. (επιμ.), (1999).Τοπική Αυτοδιοίκηση, στο Βόλος, ένας αιώνας, Από την ένταξη στο ελληνικό κράτος (1881) έως τους σεισμούς (1995),  σ. 248, Α΄ τόμος, Εκδόσεις Βόλος.
Picture
Στιγμιότυπο από την ενημέρωση των δημοτών για την αποτροπή της επικάλυψης του χειμάρρου. Πάρκο Χιλιαδούς, 1988. Αρχείο Στάθη Χαλαστάρα και Φίλων του Κραυσίδωνα.

5. "ΑθηνοποIηση" και ΜΑΤ

Picture
Πανό από τις κινητοποιήσεις πολιτών, 1988. Αρχείο Στάθη Χαλαστάρα και Φίλων του Κραυσίδωνα.
Μήνυμα από το μέλλον: η πρώτη εμφάνιση των ΜΑΤ στον Βόλο γίνεται με αφορμή καίρια περιβαλλοντικά ζητήματα και, συγκεκριμένα, την επιχειρούμενη επικάλυψη του Κραυσίδωνα, κατά το πρότυπο του Κηφισού στην Αθήνα. Εδώ, στη γέφυρα του ΟΣΕ, όμως, το «έργο» συνάντησε τον Ιούνιο του 1990, τη σφοδρή αντίσταση των κατοίκων, των περιβαλλοντικών οργανώσεων και του τότε Δήμου Νέας Ιωνίας, παρά την αστυνομική βία. Είχαν προηγηθεί ενημερώσεις πόρτα-πόρτα, συναυλίες, παιχνίδια ποδοσφαίρου στο ποτάμι, συναυλίες, που προετοίμασαν την τοπική κοινότητα να προστατεύσει τον χείμαρρο. Θα ακούσετε μαρτυρίες από τον Στάθη Χαλαστάρα και τον Βαγγέλη Γαλανόπουλου, δυο ασταμάτητους αγωνιστές του περιβάλλοντος της περιοχής από τότε μέχρι σήμερα.

Μαρτυρίες: Στάθης Χαλαστάρας, Βαγγέλης Γαλανόπουλος

Επιπλέον ηχητικό υλικό: Διαμαρτυρία πολιτών για την κοπή των δέντρων στον Κραυσίδωνα (ακούγεται η φωνή του πρώην δημάρχου Νέας Ιωνίας, Στέφανου Φούσκη, 2004. Αρχείο Στάθη Χαλαστάρα.